Encyklopedia

Denar

Denar w okresie Republiki 

Denara po raz pierwszy zaczęto bić w okresie II wojny punickiej (miała miejsce w latach 218-201 p.n.e). Denar z tego okresu ważył 1/72 rzymskiej libry (tj. około 4,5 grama). Pierwsze denary przedstawiały na awersie głowę bogini Romy oraz wartość "X", tj. 10 miedzianych asów, zaś na rewersie postacie Dioskurów na rydwanie oraz napis "ROMA". Pod koniec II wieku p.n.e w czasach Gajusza Grakcha (ok 123 roku p.n.e) zmieniono relacje denara, którego wartość teraz wynosiła 16 asów.

Denar w okresie Cesarstwa

Za rządów Oktawiana Augusta (panował w latach 27 p.n.e.-14.n.e) denar ważył 3,89 grama i odpowiadał 4 sestercjom, 8 dupondiusom, 16 asom i 64 kwadransom. Cesarz Neron (panował w latach 54-68) w wyniku reformy przeprowadzonej w 64 roku obniżył wagę denara z 3,89 grama do 3,43 grama. Gwałtowną dewaluację denara przeprowadził cesarz Septymiusz Sewer, obniżając ilość srebra w monecie z 76% do 47%. Reforma przeprowadzona w 194 roku spowodowała że denar stał się właściwie pieniądzem kredytowym; jedynie pieniądz złoty miał charakter pełnowartościowy. W III wieku pogłębiający się kryzys polityczny i ekonomiczny Imperium odbił się bardzo na systemie monetarnym, doprowadzając go do ruiny. W połowie III wieku, denar zawierał ok 2-3% srebra, stając się właściwie monetą miedzianą. Emisję denarów praktycznie zaniechano za rządów cesarza Gordiana III (panował w latach 238-244).

Denar na ziemiach polskich (średniowiecze)

Denar z czasów Łokietka

Pierwszą polską monetą był srebrny denar wybity za rządów Mieszka I (963-992). Ważył około 1,5 grama. Odpowiadał on 1/240 grzywny (grzywna wynosiła ok. 400 gramów) Z czasem jego wagę oraz próbę obniżano tak, że na przełomie XIV/XV wieku jago waga wynosiła ok 0,15-0,25 grama.W XIII w. większość denarów bitych przez polskich książąt miała postać brakteata (na Śląsku upowszechniła się forma brakteata guziczkowego). W okresie po reformie groszowej (przeprowadzonej na ziemiach polskich przez Wacława II Przemyślidę) znaczenie denara -szczególnie w większych transakcjach - zmalało na rzecz grosza. Niemniej, wciąż był bity w dużych ilościach. Obok denarów, za Kazimierza Wielkiego pojawiły się półdenary, czyli obole. Jagiellonowie wybijali denarki jako najmniejszą swoją monetę. Dużo ich wybijał Władysław Jagiełło i Kazimierz Jagiellończyk. Mimo że na przełomie XIV-XV wieku jego waga wynosiła tylko 1/10 tego, co w wczesnym średniowieczu, nigdy nie zmieniono jego nazwy. Jedynie na Pomorzu Zachodnim oraz na Śląsku denary zyskują przymiotniki Slavicales lub parvi na określenie monet odbiegających swą wartością od innych denarów będących z nimi równocześnie w obiegu.

Denar na ziemiach polskich (czasy nowożytne) 

Denary były bite przez cały wiek XVI. Za króla Zygmunta III Wazy ostatnie emisje pochodzą z 1626 roku. Jednak była to już praktycznie miedziana moneta o wadze 0,33 grama i na jeden grosz przypadało 18 denarów. Za rządów Jana II Kazimierza, wybito denara w niewielkich ilościach w latach 1652-1653 o wadze 0,53 grama.