Reforma Monetarna Kazimierza Wielkiego (Przewodnik po numizmatyce polskiej cz. 7)

Kazimierz III Wielki został koronowany na króla Polski 25 kwietnia 1333 roku w Krakowie przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Janisława. Koronę odziedziczył po swoim ojcu, Władysławie Łokietku (zm. 2 marca 1333). Dwudziestotyrzyletni władca przejął władzę w kraju znajdującym się w niebezpiecznym położeniu. Zajmowało ono obszar nieco ponad 100 tysięcy km². W skład państwa wchodziły jedynie prowincje Małopolska oraz Wielkopolska. Wielkim zagrożeniem dla Polski był zakon krzyżacki, zajmujący Pomorze. Koniecznym było zawieranie nowych sojuszy z dynastiami europejskimi.

Kilkudziesięcioletni okres panowania Kazimierza Wielkiego to przede wszystkim okres reform na polu gospodarczym. Nowy władca (w przeciwieństwie do swojego ojca) otoczył opieką miasta. Był inicjatorem kolonizacji niezamieszkałych dotychczas terenów. Za jego panowania powstało niemal 100 nowych miast (założono m.in. Bydgoszcz). Przeprowadzono rewindykację dóbr królewskich. Pozbawiono tym samym prawa do ich własności część szlachty i duchowieństwa, którzy zarządzali majątkiem w sposób nielegalny. Podniesiono podatki, inwestowano w rozwój dochodowych kopalni soli w Wieliczce oraz Bochni. Zreorganizowano system administracyjny.

Kazimierz Wielki jako pierwszy władca wprowadził w Polsce monetę groszową. Nazywana jest ona groszem krakowskim, od miejsca, w którym była bita. Z powodu braku srebra krajowego, do produkcji nowej monety używano głównie powszechnie występujące w obiegu grosze praskie. Pierwsza „gruba” polska moneta była zresztą wzorowana na groszu praskim nie tylko co do wartości, ale również co do wyglądu. Na awersie monety widnieje korona i napis w podwójnym otoku: KAZIMIRVS PRIMVS DEI GRATIA REX POLONIE. Na rewersie poza orłem widniejącym w centralnej części, widnieje napis: GROSSI CRACOVIENSSES. Wprowadzając w związku ze zjednoczeniem państwa (po rozbiciu dzielnicowym) monetę o charakterze oficjalnej jednostki monetarnej, starano się wyprzeć z obiegu różnorodne monety używane w różnych dzielnicach. Monety te miały różną wagę i zróżnicowaną próbę srebra. Mimo pięknej idei, praktyka okazała się brutalna. Wobec braku krajowych kopalń srebra, produkcja grosza krakowskiego była nieopłacalna. Pozyskanie kruszcu na jego produkcję wiązało się bowiem z dodatkowymi, dużymi kosztami. Nowy grosz nie miał szans konkurować z monetą czeską, której fundament produkcyjny stanowiło srebro wydobywane w dużych ilościach w Kutnej Horze. Grosz krakowski był zatem bity krótko i w małych ilościach, wyłącznie ze względów prestiżowych.

Zgodnie z systemem monetarnym czasów Kazimierza Wielkiego grosz wart był dwa kwartniki, zwanymi również półgroszami. Co ciekawe, w celu osiągnięcia dodatkowych zysków dla skarbu królewskiego nastąpiło pogorszenie jakości monety, tak więc wartość czystego srebra z dwóch kwartników była w rzeczywistości mniejsza niż wartość srebra grosza. W praktyce za jeden grosz żądano zatem w obiegu handlowym aż cztery kwartniki. Kolejną jednostką monetarną były ćwierćgrosze, oficjalnie będące czwartą częścią grosza. Ćwierćgrosz dzielił się na cztery denary (zatem grosz oficjalnie dzielił się na 16 denarów). Najmniejszą jednostką był obol. 32 obole równe były groszowi. Problemy mennicy krakowskiej podyktowane brakiem kruszcu do produkcji monet spowodowały, iż handel międzymiastowy i międzynarodowy opierał się głównie na zawartości srebra w monetach, nie bacząc na oficjalne, czysto teoretyczne deklaracje co do wartości kolejnych jednostek monetarnych.

Grosz Krakowski z 9. aukcji Poznańskiego Domu Aukcyjnego (zdjęcie monety.pl)

 Autor: Marcin Redo

2012-12-25