Narastający gniew i niepokój społeczny spowodowany nieprzestrzeganiem przez cesarzy Imperium Rosyjskiego postanowień konstytucji z 1815 roku, doprowadził do wybuchu powstania narodowego w nocy z 29 na 30 listopada 1830 roku. Pod przywództwem podporucznika Piotra Wysockiego zawiązało się sprzysiężenie przeciwko wodzowi naczelnemu wojsk Królestwa Polskiego – wielkiemu księciu Konstantemu, który był bratem cesarza Rosji i formalnego króla Polski Mikołaja I. Była to postać bardzo kontrowersyjna, słynąca zaprowadzaniem w armii patologicznej dyscypliny. Z jego powodu miały miejsce liczne samobójstwa polskich oficerów. Konstanty Pawłowicz Romanow przyczynił się ponadto do rozbudowania sieci tajnej policji w Królestwie Polskim, brutalnie obchodzącej się z wszelkimi przejawami patriotyzmu.

Dukat z 1831 roku - 3,46 g, Au, 21,4 mm, rant ząbkowany skośnie (zdjęcie Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk)

3 Grosze z 1831 roku - 9,1 g, Cu, 25,2 mm, rant ząbkowany (zdjęcie Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk)

Jednostka wagowa jak i stopa mennicza oraz jednostka pieniężna obiegowa nie uległy zmianie. Zrezygnowano z bicia monet o mniejszych nominałach w obrębie danego kruszcu, tzn. miedzianych groszy oraz srebrnych 5 groszówek, ze względów opłacalności finansowej oraz oszczędności czasu, w sytuacji kiedy potrzebowano wybić jak największą ilość pieniędzy w jak najkrótszym czasie. Bank Polski borykał się z niemałymi trudnościami w podtrzymywaniu ciągłości pracy mennicy. Transporty kruszcu do Warszawy były bowiem dość często przechwytywane przez władze pruskie. W kwietniu 1831 roku bank podwyższył cenę skupu srebra z 84 złotych na 86 złotych za grzywnę. Wkrótce podniesiono również cenę skupu miedzi z 2 złotych 4 groszy na 2 złote 24 grosze. Zaapelowano ponadto do duchowieństwa o przekazywanie w miarę możliwości zapasów złota i srebra na potrzeby skarbu państwa.
24 marca Bank Polski zlecił Ignacemu Bieńkowskiemu, dyrektorowi mennicy warszawskiej, bicie monety złotej. Monety 25- i 50-złotowe zastąpiono dobrze znanym w Europie, uniwersalnym dukatem typu holenderskiego. Wszystkie jego specyfikacje były takie same w dużej większości państw i regionów Europy. Dyrekcja Banku Polskiego pragnęła w ten sposób uzyskać szybką akceptację nowej polskiej waluty na Zachodzie. Znak mennicy holenderskiej zastąpiono polskim orzełkiem. Pozostały wzór dukata był praktycznie niezmieniony. Ostatecznie z około 560 kilogramów złota wybito 162.347 sztuk dukatów. Znane są trzy typy dukata powstańczego – z kropką przed pochodnią, bez kropki i z kropką za pochodnią.

5 Złotych z 1831 roku - 15,5 g, Ag, 31,5 mm, rant ząbkowany skośnie (zdjęcie Warszawskie Centrum Numizmatyczne)

Dnia 7 września 1831 roku wojska rosyjskie zdobyły Warszawę, w czego rezultacie mennica zaprzestała wybijania monet powstania listopadowego. Monety te były w latach późniejszych stopniowo wyłapywane z obiegu i przetapiane.

 Źródło: Warszawskie Centrum Numizmatyczne, Antykwariat Numizmatyczny Paweł Niemczyk

 Autor: Marcin Redo

2012-11-12