Prutah i Lepta, czyli Mennictwo Herodów

W niniejszym artykule przedstawione zostaną monety wybite w okresie panowania dynastii Herodów. Byli oni Żydami pochodzącymi z dystryktu Idumei, którzy panowali nad prowincją Judei w latach 37 przed naszą erą – 92 naszej ery. Dynastia została założona przez Heroda Wielkiego, syna Antypatera I – wpływowego urzędnika z czasów panowania Jana Hirkana II.

Omawiając mennictwo Herodów należy wspomnieć o nazwach własnych rodzajów bitych przez nich monet. Podstawową jednostką monetarną był prutah. Przykładowo, bochenek chleba kosztował ówcześnie około 10 prutot (liczba mnoga dla prutah). Jeden prutah jest równoznaczny dwóm lepta (liczba mnoga: lepton), czyli najmniejszej jednostce denominacyjnej bitej przez dynastie Machabeuszy i Herodów. Słowo „prutah” oznacza dosłownie „monetę, o mniejszej wartości”. Prutot były również produkowane przez rzymskich Prefektów z Judei oraz w późniejszym okresie – również przez Żydów podczas Pierwszej Żydowskiej Rewolty (te ostatnie są nazywane „monetami Masada”).

Mennictwo Heroda Wielkiego (37 – 4 r. p.n.e.) stanowiło pewną kontynuację żydowskiej tradycji, polegającej na nieumieszczaniu wizerunków postaci na monecie. Warto jednak wspomnieć, iż Herod Wielki był pierwszym władcą od czasów perskich, który zdecydował się na umieszczenie wizerunku żywej istoty na monecie – był to orzeł, który według części historyków może być aluzją do złotego orła, umieszczonego przez Heroda Wielkiego nad wejściem Świątyni Jerozolimskiej. Wydarzenie to było ówcześnie dość głośne i kontrowersyjne wśród Żydów.

Kolejnymi przykładami wizerunków umieszczonych przez Heroda Wielkiego na monetach, są: uskrzydlony Kaduceusz oraz granatowiec (gatunek drzewa) – jeden z siedmiu gatunków wymienionych w Biblii, przypisywanych Izraelowi. Największy rodzaj monety wybitej przez Heroda Wielkiego posiada wybity rok – „rok 3” i przedstawia kilka ciekawych wzorów, m.in. hełm pośród gwiazd. Drugi co do wielkości numizmat przedstawia hełm i tarczę oraz grecką literę Chi z diademem i tripodem. Wzory te są otoczone grecką inskrypcją 'ΉΡΩΔΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ' („Od Króla Heroda”). Litera Chi symbolizująca zarówno władzę królewską, jak i władzę religijną sugeruje, iż Herod przypisywał sobie obie te funkcje.

Druga co do wielkości moneta Heroda Wielkiego. Moneta z literą Chi i diademem (awers) oraz tripodem (rewers).

1. Monety datowane na „rok 24” wraz z dodatkową inskrypcją „ΤΙΒΕΡΙΆC”, czyli Tyberiada – miejsce, gdzie monety były bite, na rewersie umieszczony był wizerunek wieńca;
2. Monety z lat 33, 34 lub 37. Monety te również mają inskrypcję „ΤΙΒΕΡΙΆC” na rewersie;
3. Monety datowane na rok 43 wraz z inskrypcją ΓΆΙΩ ΚΆΙCΆΡΙ ΓΕΡΜΆΝΙΚΩ (Gaius Caesar Germanicus)na rewersie;
4. Moneta datowana na „rok 4” z inskrypcją ΤΕΤ ΡΆ—ΉCΔ, ΉΡ W – istnieje tylko jeden znany egzemplarz.

Jezus przed Herodem Antypasem, Albrecht Dürer, 1509

Monety kolejnego władcy – Heroda Filipa II (4 r. p.n.e. – 34 r. n.e.) są zazwyczaj średniej wielkości numizmatami wykonanymi z brązu. Był pierwszym żydowskim władcą, który umieszczał na monetach wizerunki rzymskich władców, jak również swoje. Wczesne monety z okresu jego panowania zawierają portret cesarza Augusta wraz z grecką inskrypcją 'KAICAPI CEBACTΩ' na awersie oraz 'ΦΙΛΙΠΠΌΎ ΤΕΤΡΆΡΧΌΎ' na rewersie. W późniejszym okresie monety zaczęły przedstawiać Tyberiusza. Oba typy monet przedstawiały na rewersie fasadę cztero-kolumnowej świątyni, najprawdopodobniej Świątyni Jerozolimskiej.

Prutah Heroda Agryppy I

Moneta z wizerunkiem królowej Salome – jedyny znany egzemplarz z inskrypcją

 Źródło: biblicalcoins.wordpress.com, wikipedia, amuseum.org

2011-06-05